Αποδέκτης της εντολής ανάκτησης και οικονομική συνέχεια – C-588/23

Το 2012, το ιταλικό Συμβούλιο της Επικρατείας επιδίκασε υπέρ της εταιρείας Buonotourist Srl μία πρόσθετη αντιστάθμιση, ύψους περίπου 1.111.572 ευρώ, πλέον τόκων, για την παροχή ΥΓΟΣ επιβατικών μεταφορών με λεωφορείο στην περιφέρεια Καμπανίας για τα έτη 1996-2002. Το εν λόγω ποσό κοινοποιήθηκε στην Επιτροπή την ίδια χρονιά. Το 2014, η Επιτροπή κίνησε επίσημη διαδικασία έρευνας και το 2015 διαπίστωσε ότι η πρόσθετη αντιστάθμιση, η οποία στο μεταξύ είχε χορηγηθεί στην Buonotourist, αποτελούσε παράνομη και μη συμβατή κρατική ενίσχυση και διέταξε την ανάκτησή της (SA.35843/2015). Τόσο το ΓεΔΕΕ (T-185/15) όσο και το ΔΕΕ (C-586/18 P) επικύρωσαν την απόφαση της Επιτροπής και απέρριψαν τους δικαστικούς ισχυρισμούς της Buonotourist.

Το 2019, η εταιρεία Autolinee Buonotourist TPL Srl υποκατέστησε την Buonotourist TPL, η οποία προηγουμένως είχε υποκαταστήσει την Buonotourist Srl στην παραπάνω ΥΓΟΣ. Μεταξύ 2019-2021 η Autolinee εκμίσθωσε στην εταιρεία Scai διάφορα περιουσιακά στοιχεία, μεταξύ των οποίων τις συμβάσεις της επίμαχης ΥΓΟΣ, το προσωπικό και τα λεωφορεία για την παροχή της, ενώ η ίδια απέκτησε όλα τα απαραίτητα μέσα για την εκπλήρωση της ΥΓΟΣ. Εν συνεχεία, η Scai πώλησε στην AIR Campania, η οποία ανήκει εν μέρει στην Περιφέρεια Καμπανίας, τα παραπάνω περιουσιακά στοιχεία, προκειμένου η τελευταία να αναλάβει την ΥΓΟΣ.

Μεταξύ 2018-2020, οι Buonotourist, Buonotourist TPL και Autolinee Buonotourist TPL κηρύχθηκαν σε πτώχευση. Η Περιφέρεια Καμπανίας, μετά από άκαρπη προσπάθειά της να ανακτήσει την παραπάνω ενίσχυση από αυτές, διέταξε το 2023 την ανάκτησή της από την Scai, στηριζόμενη στην οικονομική συνέχεια μεταξύ της Buonotourist και της Scai. Η Scai προσέφυγε δικαστικά ενώπιον του διοικητικού δικαστηρίου της Καμπανίας, το οποίο, στο πλαίσιο εκδίκασης της υπόθεσης, απέστειλε δύο προδικαστικά ερωτήματα στο ΔΕΕ, που αφορούσαν το κατά πόσον η ιταλική ρύθμιση για τη διεύρυνση της υποχρέωσης ανάκτησης σε περαιτέρω αποδέκτες της ενίσχυσης είναι σύμφωνη με τα άρθρα 108 ΣΛΕΕ, 263 ΣΛΕΕ, 288 ΣΛΕΕ, 41 και 47 ΧΘΔΕΕ και 16 και 31 του Κανονισμού 1589/2015.

Το ΔΕΕ παρατήρησε αρχικά ότι από τον συνδυασμό των άρθρων 288 ΣΛΕΕ και 31 του Κανονισμού 2015/1589, προκύπτει ότι η απόφαση της Επιτροπής απευθύνεται μόνο στο οικείο κράτος μέλος, δηλαδή, εν προκειμένω, στην Ιταλία και όχι στην Buonotourist. Δεδομένου του σκοπού της ανάκτησης, η ενίσχυση πρέπει να αναζητηθεί από την εταιρεία που συνεχίζει την οικονομική δραστηριότητα της επιχείρησης, η οποία είχε ωφεληθεί αρχικώς από την ενίσχυση, εάν αποδειχθεί ότι η εν λόγω εταιρεία  απολαμβάνει ακόμη, στην πράξη, του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της ενίσχυσης. Επομένως, δεν μπορεί να γίνει δεκτή η ερμηνεία περί ανάκτησης της ενίσχυσης αποκλειστικά από την επιχείρηση που προσδιορίζεται στην απόφαση της Επιτροπής ως αποδέκτριά της. Όταν σε απόφαση περί ανάκτησης προσδιορίζεται ακριβώς ο αποδέκτης της ατομικής ενίσχυσης, ο εν λόγω προσδιορισμός αντιστοιχεί μόνο σε αξιολόγηση της κατάστασης, που πραγματοποιείται κατά την έκδοση της απόφασης, βάσει των πληροφοριών που διαθέτει η Επιτροπή κατά το συγκεκριμένο χρονικό σημείο. Ο εν λόγω προσδιορισμός αποτελεί μέρος του προσδιορισμού της ενίσχυσης. Συνεπώς, η απόφαση της Επιτροπής δεν εμποδίζει το οικείο κράτος μέλος να ανακτήσει την ενίσχυση από άλλη επιχείρηση, όταν εκείνη συνεχίζει την οικονομική δραστηριότητα του αποδέκτη της ενίσχυσης και, στην πράξη, απολαμβάνει ακόμη του πλεονεκτήματος που αυτό συνεπάγεται.

Περαιτέρω, το ΔΕΕ σημείωσε ότι τα σημειώματα και οι ανεπίσημες οδηγίες που έχει παράσχει η Επιτροπή στις εθνικές αρχές, προκειμένου να εξετάσουν την οικονομική συνέχεια, δεν μπορούν να θεωρηθούν δεσμευτικές για το εθνικό δικαστήριο. Στο μέτρο που αυτά τα στοιχεία και οι γνωμοδοτήσεις της Επιτροπής, τις οποίες έχει ενδεχομένως ζητήσει το εθνικό δικαστήριο, αποσκοπούν στη διευκόλυνση της εκπλήρωσης του καθήκοντος των εθνικών αρχών να ανακτήσουν την ενίσχυση, και βάσει της αρχής της καλόπιστης συνεργασίας, το εθνικό δικαστήριο οφείλει να τις λάβει υπόψη του ως στοιχείο εκτιμήσεως και να αιτιολογήσει την απόφασή του, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα στοιχεία της δικογραφίας που έχει κατατεθεί ενώπιόν του.

Εξετάζοντας, εν συνεχεία, τη συμβατότητα της ιταλικής ρύθμισης με τα άρθρα 41 και 47 ΧΘΔΕΕ, το ΔΕΕ διέκρινε τη διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής κατά την εξέταση μέτρου ενίσχυσης από την εθνική διαδικασία με την οποία διαπιστώνεται η ύπαρξη οικονομικής συνέχειας μεταξύ του αποδέκτη της ενίσχυσης και άλλης επιχείρησης. Κατά το ΔΕΕ, η διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής κινείται κατά κράτους μέλους και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι δεν μπορούν να απαιτήσουν να συμμετάσχουν στην κατ’ αντιπαράθεση συζήτηση με την Επιτροπή. Όσον αφορά την περίπτωση κατά την οποία ο πραγματικός αποδέκτης της ενίσχυσης, ο οποίος κατονομάζεται σε εθνική πράξη ανάκτησης, λόγω οικονομικής συνέχειας με τον προηγούμενο αποδέκτη, δεν μπορεί να ασκήσει παραδεκτώς προσφυγή ακυρώσεως, κατ’ άρθρο 263 ΣΛΕΕ, το ΔΕΕ επεσήμανε ότι στον εν λόγω πραγματικό αποδέκτη διασφαλίζεται δικαστική προστασία από το ενωσιακό δίκαιο. Συγκεκριμένα, ο εκ μέρους του εθνικού δικαστηρίου έλεγχος εθνικής πράξης για την ανάκτηση παράνομης και μη συμβατής κρατικής ενίσχυσης πρέπει να θεωρείται ότι αποτελεί απλή συνέπεια του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, κατά το άρθρο 47 ΧΘΔΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, ο πραγματικός αποδέκτης της ενίσχυσης δικαιούται επίσης να προσβάλει ενώπιον εθνικού δικαστηρίου το κύρος της απόφασης της Επιτροπής με την οποία η ενίσχυση κηρύχθηκε παράνομη και μη συμβατή, εφόσον ο ίδιος δεν μπορεί πέραν πάσης αμφιβολίας να ασκήσει παραδεκτώς ευθεία προσφυγή ακυρώσεως, δυνάμει του άρθρου 263 ΣΛΕΕ. Βεβαίως, το εθνικό δικαστήριο δεν είναι αρμόδιο να διαπιστώνει το ίδιο την ακυρότητα μιας τέτοιας αποφάσεως, καθότι μόνον αρμόδιο να διαπιστώσει την ακυρότητα πράξεων της ΕΕ είναι το ΔΕΕ. Εντούτοις, εάν εθνικό δικαστήριο κρίνει ότι ένας ή περισσότεροι λόγοι ακυρώσεως μιας πράξης της ΕΕ, οι οποίοι προβλήθηκαν από τους διαδίκους ή, ενδεχομένως, εξετάστηκαν αυτεπαγγέλτως από το ίδιο, είναι βάσιμοι, πρέπει να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο ΔΕΕ προδικαστικό ερώτημα περί της εκτιμήσεως του κύρους, δεδομένου ότι το ΔΕΕ είναι το μόνο αρμόδιο να διαπιστώσει την ακυρότητα πράξης της Ένωσης.

Όσον αφορά τον σεβασμό των δικαιωμάτων του πραγματικού αποδέκτη της ενίσχυσης στο πλαίσιο διαδικασίας ενώπιον εθνικής αρχής, καίτοι το άρθρο 41 ΧΘΔΕΕ δεν απευθύνεται στα κράτη μέλη, εντούτοις, υποχρέωση σεβασμού των δικαιωμάτων άμυνας των αποδεκτών αποφάσεων οι οποίες θίγουν αισθητά τα συμφέροντά τους υπέχουν, κατ’αρχήν, και οι διοικητικές αρχές των κρατών μελών, όταν αυτές λαμβάνουν μέτρα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου. Επομένως, εναπόκειται στην εθνική αρχή που προτίθεται να εκδώσει απόφαση περί ανάκτησης από τον πραγματικό αποδέκτη της ενίσχυσης να διασφαλίσει τον σεβασμό των δικαιωμάτων άμυνάς του. Ο πραγματικός αποδέκτης της ενίσχυσης πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ζητήσει τον έλεγχο μιας τέτοιας αποφάσεως από εθνικό δικαστήριο το οποίο, αν έχει αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία του ενωσιακού δικαίου, μπορεί να υποβάλει προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ.

Ενόψει των ανωτέρω, το ΔΕΕ έκρινε ότι, στην περίπτωση κατά την οποία απόφαση της Επιτροπής διατάσσει την ανάκτηση κρατικής ενίσχυσης από αποδέκτη της ενίσχυσης τον οποίο προσδιορίζει, το εθνικό δίκαιο μπορεί να επιτρέπει στις αρμόδιες εθνικές αρχές να διατάξουν την ανάκτηση της ενίσχυσης από άλλη επιχείρηση λόγω της ύπαρξης οικονομικής συνέχειας μεταξύ της επιχείρησης αυτής και του προσδιοριζόμενου στην απόφαση της Επιτροπής ως αποδέκτη της ενίσχυσης.