Αδικαιολόγητη άρνηση χορήγησης ενίσχυσης και δικαίωμα προσφυγής – C-653/23

Το 2020, η Επιτροπή ενέκρινε, βάσει του Προσωρινού Πλαισίου 2020 λόγω κορωνοϊού, ένα λετονικό καθεστώς, με σκοπό τη διασφάλιση των ροών κεφαλαίου κίνησης των επιχειρήσεων που επλήγησαν από την πανδημία του κορωνοϊού (SA.59592/2020). Όρος του καθεστώτος ήταν ότι οι ενισχύσεις θα χορηγούνταν το αργότερο έως την 30ή Ιουνίου 2021 και εντέλει έως την 30ή Ιουνίου 2022, κατόπιν έγκρισης παράτασης του καθεστώτος από την Επιτροπή (SA.100596/2021).

H εταιρεία TOODE αιτήθηκε την υπαγωγή της στο καθεστώς, αλλά έλαβε αρνητική απάντηση, με την αιτιολογία ότι δεν πληρούσε μία εκ των προϋποθέσεών του. Η TOODE προσέφυγε στο πρωτοβάθμιο λετονικό δικαστήριο, το οποίο, όμως, απέρριψε την προσφυγή της. Εν συνεχεία, άσκησε έφεση ενώπιον του αρμόδιου διοικητικού εφετείου, το οποίο είχε, κατά νόμο, την εξουσία να εκδώσει ex nunc ευμενή θετική πράξη υπέρ της. Παρότι θεώρησε βάσιμους ορισμένους ισχυρισμούς της TOODE, το εφετείο προβληματίστηκε σχετικά με το γεγονός ότι, κατά τον χρόνο συζήτησης της υπόθεσης, η προθεσμία για τη χορήγηση των ενισχύσεων είχε πλέον παρέλθει. Στο πλαίσιο αυτό, απέστειλε δύο προδικαστικά ερωτήματα στο ΔΕΕ.

Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, τίθεται το ζήτημα εάν μία κρατική ενίσχυση πρέπει να θεωρηθεί ότι «χορηγήθηκε» κατά το χρονικό σημείο κατά το οποίο η αρμόδια εθνική αρχή αρνήθηκε αδικαιολόγητα το δικαίωμα λήψης της ενίσχυσης σε ιδιώτη ο οποίος υπέβαλε σχετική αίτηση εντός της προβλεπόμενης για τη χορήγησή της προθεσμίας, όταν εκ των υστέρων, δηλαδή μετά την παρέλευση της εν λόγω προθεσμίας, διαπιστώνεται με δικαστική απόφαση ο παράνομος χαρακτήρας της άρνησης αυτής. Το ΔΕΕ υπενθύμισε ότι οι ενισχύσεις «χορηγούνται» κατά τον χρόνο που η εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία αναγνωρίζει στον δικαιούχο το δικαίωμα λήψης των ενισχύσεων. Το καθοριστικό στοιχείο για να διαπιστωθεί το χρονικό σημείο χορήγησης μιας κρατικής ενίσχυσης στον δικαιούχο της είναι η απόκτηση βέβαιου δικαιώματος λήψης της ενίσχυσης και η αντίστοιχη δέσμευση του κράτους να τη χορηγήσει. Στη βάση αυτή, έκρινε ότι είναι καθήκον του αιτούντος δικαστηρίου να προσδιορίσει, βάσει του εθνικού και τηρουμένου του ενωσιακού δικαίου, το χρονικό σημείο κατά το οποίο η επίμαχη κρατική ενίσχυση πρέπει να θεωρηθεί ότι χορηγήθηκε. Ειδικότερα, οφείλει να προσδιορίσει αν το εθνικό δίκαιο επιτρέπει να γίνει δεκτό ότι το βέβαιο δικαίωμα λήψης της ενίσχυσης πρέπει να θεωρηθεί ότι αποκτήθηκε ex tunc από το χρονικό σημείο κατά το οποίο η αρμόδια αρχή όφειλε να ενεργήσει νομίμως. Δηλαδή, από την ημερομηνία κατά την οποία η αρχή αυτή εξέφρασε την αδικαιολόγητη άρνησή της, ή αν, αντιθέτως, το εθνικό δίκαιο μπορεί να ερμηνευθεί μόνον υπό την έννοια ότι η απορριπτική απόφαση της ως άνω αρχής, ακόμη και αν κριθεί παράνομη, δεν μπορεί να παράσχει αναδρομικά στην προσφεύγουσα βέβαιο δικαίωμα λήψης της ενίσχυσης. Στο σημείο αυτό, το ΔΕΕ παρατήρησε ότι από τα στοιχεία που είχε αποστείλει το αιτούν δικαστήριο, προκύπτει μάλλον η δεύτερη ερμηνεία. Για τον λόγο αυτόν, αναδιατύπωσε το πρώτο προδικαστικό ερώτημα και έκρινε ότι, κατ’ ουσίαν, αφορά το εάν είναι αντίθετη στο άρθρο 107 (1) ΣΛΕΕ συνδυαστικά ερμηνευόμενο με το δικαίωμα προσφυγής (άρθρο 47 ΧΘΔΕΕ), εθνική ρύθμιση, η οποία έχει ως αποτέλεσμα μεμονωμένη ενίσχυση εμπίπτουσα σε καθεστώς κρατικών ενισχύσεων που έχει εγκριθεί από την Επιτροπή να μην μπορεί να θεωρηθεί ότι «χορηγήθηκε», κατά τον χρόνο που η αρμόδια εθνική αρχή αρνήθηκε αδικαιολόγητα να τη χορηγήσει σε ιδιώτη που υπέβαλε σχετική αίτηση εντός της προβλεπόμενης για τη χορήγησή της προθεσμίας, όταν, με δικαστική απόφαση, διαπιστώνεται ο παράνομος χαρακτήρας της άρνησης αυτής μετά την παρέλευση της εν λόγω προθεσμίας.

Το ΔΕΕ αποφάνθηκε ότι μία τέτοια εθνική ρύθμιση δεν θα μπορούσε να διασφαλίσει την αποτελεσματικότητα του δικαιώματος προσφυγής υπέρ της TOODE, παρά την αναγνώριση με δικαστική απόφαση κατόπιν πλήρους ελέγχου νομιμότητας, ότι πληρούσε αρχικώς όλες τις προϋποθέσεις για να μπορεί να λάβει την ενίσχυση αυτή εντός του χρονικού πλαισίου που καθορίζεται στο οικείο καθεστώς ενισχύσεων. Συνεπώς, και με δεδομένο ότι το άρθρο 47 ΧΘΔΕΕ έχει άμεσο αποτέλεσμα, μία τέτοια ρύθμιση θα έπρεπε να μείνει ανεφάρμοστη ως αντίθετη προς την εν λόγω διάταξη. Στην περίπτωση αυτή, ο χρόνος κατά τον οποίον η ενίσχυση θεωρείται ότι «χορηγήθηκε» πρέπει να αντιστοιχεί στον χρόνο κατά τον οποίον η αρμόδια αρχή απέρριψε αδικαιολόγητα την αίτηση της TOODE.

Το δεύτερο προδικαστικό ερώτημα, κατόπιν αναδιατύπωσής του από το ΔΕΕ, έπειτα από την απάντηση που δόθηκε στο πρώτο, αφορούσε το εάν μία τέτοια κατάσταση χορηγεί «υφιστάμενη ενίσχυση» στην προσφεύγουσα. Το ΔΕΕ, αφού υπενθύμισε πως, εάν υπάρχει βέβαιο δικαίωμα λήψης της ενίσχυσης, δεν ενδιαφέρει η πραγματική μεταβίβαση των επίμαχων πόρων, διαπίστωσε ότι, εφόσον η κρατική ενίσχυση θεωρείται ότι χορηγήθηκε σε χρονικό σημείο κατά το οποίο ίσχυε η έγκριση της Επιτροπής, πρέπει να χαρακτηρισθεί ως «εγκεκριμένη ενίσχυση» και, ως εκ τούτου, ως «υφιστάμενη ενίσχυση», ανεξαρτήτως του εάν καταβάλλεται μετά τη λήξη ισχύος του καθεστώτος ενισχύσεων που εγκρίθηκε από την Επιτροπή. Το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι μία τέτοια ερμηνεία δεν είναι δυνατό να νοθεύσει τον ανταγωνισμό, καθώς για τη διάγνωση μίας τέτοιας νόθευσης κρίσιμο είναι το χρονικό σημείο κατά το οποίο χορηγείται στους δικαιούχους το βέβαιο δικαίωμα να λάβουν κρατική ενίσχυση. Με την καταβολή ενίσχυσης μετά τη λήξη ισχύος του οικείου καθεστώτος, η επιχείρηση περιέρχεται στην κατάσταση στην οποία θα βρισκόταν, εάν η αρμόδια αρχή είχε ενεργήσει νομίμως και, ως εκ τούτου, καθίσταται δυνατό ακριβώς να αποκατασταθεί η ανταγωνιστική ισορροπία στην αγορά.