Ryanair/Επιτροπή – Το άρθρο 107 (2) (β) ΣΛΕΕ δεν υποχρεώνει να κράτη μέλη να χορηγούν ενισχύσεις σε όλες τις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από έκτακτο γεγονός· αντιθέτως, η εν λόγω διάταξη επιτρέπει την χορήγηση ενίσχυσης σε μία μόνο επιχείρηση, υπό την προϋπόθεση ότι δεν προκύπτει πρόθεση να ευνοηθεί η επιχείρηση αυτή σε σχέση με τις ανταγωνίστριές της, αλλά συντρέχουν αντικειμενικοί λόγοι που συνηγορούν υπέρ της επιλογής αυτής. Η πανδημία του κορωνοϊού μπορεί να χαρακτηριστεί τόσο ως «έκτακτο γεγονός», όσο και ως γεγονός που προκαλεί «σοβαρή διαταραχή της οικονομίας», κατά το άρθρο 107 (3) (β) ΣΛΕΕ
2023 Ενίσχυση αποζημίωσης λόγω κορωνοϊού για έναν δικαιούχο – C-320/21 P
Το 2020, η Επιτροπή ενέκρινε, με άμεση εφαρμογή του άρθρου 107 (2) (β) ΣΛΕΕ, δύο ατομικά μέτρα ενίσχυσης, υπέρ της αεροπορικής εταιρείας SAS, το ένα από τη Σουηδία (SA.57061) και το άλλο από τη Δανία (SA.56795). Αμφότερα τα μέτρα είχαν τη μορφή εγγύησης, ύψους 137.000.000 ευρώ έκαστο, επί πίστωσης με ανανεώσιμο πιστωτικό όριο. Σκοπός των μέτρων ήταν η μερική αποζημίωση της SAS για τις ζημίες που προέκυψαν από την ακύρωση ή τον επαναπρογραμματισμό των πτήσεών της, εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων που θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της πανδημίας του κορωνοϊού. Ιδιαιτερότητα των μέτρων αυτών αποτελούσε το γεγονός ότι χορηγήθηκαν για την κάλυψη μελλοντικών ζημιών που προκλήθηκαν από την ακύρωση πτήσεων. Για τον λόγο αυτόν, η Επιτροπή εξάρτησε την έγκριση των μέτρων από τη διενέργεια εκ των υστέρων ελέγχων από τα δύο κράτη, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποφυγή υπεραντιστάθμισης.
Η αεροπορική εταιρεία Ryanair άσκησε δύο προσφυγές ακυρώσεως ενώπιον του ΓεΔΕΕ κατά αμφοτέρων των παραπάνω αποφάσεων (T-378/20 και Τ-379/2020), οι οποίες απορρίφθηκαν τo 2021, με κύρια επιχειρηματολογία ότι τα κράτη μέλη δεν έχουν καμία υποχρέωση να χορηγούν ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από «έκτακτο γεγονός» κατά την έννοια του άρθρου 107 (2) (β) ΣΛΕΕ και, άρα, δεν υποχρεούνται να χορηγούν ενισχύσεις σε όλους τους ζημιωθέντες, παρότι από άποψη ανταγωνισμού είναι προτιμότερο να βοηθηθεί το σύνολο των οικονομικών παραγόντων της αγοράς. Το ΓεΔΕΕ έκρινε ότι, οι επιβαλλόμενοι ταξιδιωτικοί περιορισμοί επηρεάζουν την SAS περισσότερο σε σχέση με τους ανταγωνιστές της, δίνοντας έμφαση στο ότι κατέχει σημαντικά υψηλότερο μερίδιο αγοράς στη Σουηδία και τη Δανία, συγκριτικά με αυτούς.
Κατόπιν τούτων, η Ryanair άσκησε αιτήσεις αναιρέσεως ενώπιον του ΔΕΕ, κατά αμφότερων των παραπάνω αποφάσεων (C-320/21 P και C-321/21 P), αμφισβητώντας την κρίση του ΓεΔΕΕ, κυρίως για τη μεγάλη επιρροή που είχαν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί στην SAS.
Το ΔΕΕ εξέτασε πρωτίστως το παραπάνω ζήτημα, υπενθυμίζοντας πάγια νομολογία του, σύμφωνα με την οποία το άρθρο 107 (2) (β) ΣΛΕΕ ερμηνεύεται στενά και σύμφωνα με τους σκοπούς που επιδιώκει. Στο πλαίσιο αυτό, έκρινε ότι από τη διατύπωση του άρθρου, υπό το πρίσμα του σκοπού του, δεν προκύπτει ότι θα μπορούσε να κριθεί συμβατή μόνο η ενίσχυση που χορηγείται στο σύνολο των επιχειρήσεων που έχουν πληγεί από τις ζημίες που προκάλεσε ένα έκτακτο γεγονός. Ακόμα και σε περιπτώσεις όπου χορηγείται ενίσχυση σε μία μόνον επιχείρηση, το επίμαχο μέτρο μπορεί, κατά περίπτωση, να αποσκοπεί στην αποκατάσταση των ζημιών και, κατά τρόπο απολύτως σύμφωνο με το ενωσιακό δίκαιο, να επιτελεί τον σκοπό της διάταξης. Το ΔΕΕ σημείωσε ότι ο σκοπός του άρθρου 107 (2) (β) ΣΛΕΕ, είναι η αντιστάθμιση των δυσχερειών που προκλήθηκαν άμεσα από έκτακτο γεγονός και δεν αποκλείει τη δυνατότητα κράτους μέλους να επιλέξει, για αντικειμενικούς λόγους, έναν μόνο δικαιούχο ορισμένου αποζημιωτικού μέτρου, χωρίς τούτο να υπαγορεύεται από βούληση να ευνοηθεί μια επιχείρηση σε σχέση με τις ανταγωνίστριές της. Αντίθετη ερμηνεία θα στερούσε από τη διάταξη μεγάλο μέρος της πρακτικής αποτελεσματικότητάς της, καθώς θα απέτρεπε τα κράτη μέλη από το να χρησιμοποιούν τη διάταξη, λόγω των αυξημένων δαπανών που θα συνεπαγόταν η χορήγηση ενίσχυσης στο σύνολο των ζημιωθεισών επιχειρήσεων που υπόκεινται στη δικαιοδοσία τους. Πάντως, το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι δεν είναι συμβατά τα μέτρα ενισχύσεων, τα οποία, μολονότι αποσκοπούν στην αποκατάσταση ζημιών που προκλήθηκαν από έκτακτο γεγονός, υπαγορεύονται, εντούτοις, από εκτιμήσεις αυθαίρετες ή ξένες προς τον σκοπό αυτόν, όπως είναι η βούληση να ευνοηθεί συγκεκριμένη επιχείρηση έναντι των ανταγωνιστριών της, και ιδίως επιχείρηση η οποία ήταν ήδη προβληματική πριν από την επέλευση του επίμαχου γεγονότος.
Στη βάση αυτή, το ΔΕΕ έκρινε για τις επίμαχες ενισχύσεις ότι, μόνο το γεγονός ότι χορηγήθηκαν αποκλειστικά στην SAS, μεταξύ πλειόνων επιχειρήσεων που έχουν δυνητικώς ζημιωθεί από την πανδημία του κορωνοϊού, δεν συνεπάγεται και ότι η συγκεκριμένη ενίσχυση επιδιώκει κατ’ ανάγκην την επίτευξη άλλων σκοπών, πλην εκείνου τον οποίο επιδιώκει η εν λόγω διάταξη, ή ότι έχουν χορηγηθεί αυθαιρέτως.
Επόμενο ζήτημα που απασχόλησε το ΔΕΕ ήταν η τυχόν δυσαναλογία της ενίσχυσης σε σχέση με τις ζημίες της SAS, λόγω της χορήγησης πολλαπλών ενισχύσεων προς αυτήν, με δεδομένο ότι η SAS είχε ωφεληθεί και από άλλο σουηδικό καθεστώς ενισχύσεων (SA.56812). Το ΔΕΕ διευκρίνισε, αρχικά, ότι το προηγούμενο σουηδικό καθεστώς είχε εγκριθεί βάσει διαφορετικής νομικής βάσης, ήτοι του άρθρου 107 (3) (β) ΣΛΕΕ. Έτσι, συμφώνησε με το ΓεΔΕΕ ότι δεν αποκλείεται η λήψη πλειόνων μέτρων κρατικής ενίσχυσης από το ίδιο κράτος μέλος, βάσει των διαφορετικών παρεκκλίσεων του άρθρου 107 ΣΛΕΕ, καθώς η πανδημία του κορωνοϊού μπορούσε να χαρακτηριστεί ταυτόχρονα τόσο ως «έκτακτο γεγονός» [107 (2) (β) ΣΛΕΕ], όσο και ως γεγονός που προκαλεί «σοβαρή διαταραχή της οικονομίας» [107 (3) (β) ΣΛΕΕ].
Εν συνεχεία, το ΔΕΕ υπενθύμισε ότι οι χορηγούμενες ενισχύσεις δεν μπορούν να υπερβαίνουν τις ζημίες που υπέστησαν οι δικαιούχοι τους από το ζημιογόνο γεγονός. Συνεπώς, έκρινε ότι, σε περίπτωση ατομικής ενίσχυσης, απόκειται στην Επιτροπή να διακριβώσει, κατά τον έλεγχο συμβατότητας, εάν ο δικαιούχος λαμβάνει ποσά που τυχόν υπερβαίνουν τη ζημία. Στο πλαίσιο της εκτίμησης αυτής, στερείται σημασίας εάν και σε ποιον βαθμό και άλλες επιχειρήσεις υπέστησαν ζημίες λόγω του ιδίου γεγονότος. Εφαρμόζοντας τις εν λόγω αρχές, το ΔΕΕ αποφάνθηκε ότι ήταν πλήρης η αιτιολογία του ΓεΔΕΕ σχετικά με τα κρίσιμα στοιχεία που συμπεριλήφθηκαν στα σκεπτικά των εγκριτικών αποφάσεων της Επιτροπής, για να εκτιμηθεί η αναλογικότητα των μέτρων (ποσοτικοποίηση της ζημίας, χρονικό διάστημα κατά το οποίο μπορούσε να επέλθει η ζημία, συνολικά έσοδα της SAS, εκ των υστέρων έλεγχος εκ μέρους των αρμοδίων αρχών, ρήτρα περί επιστροφής ενδεχόμενης υπεραντιστάθμισης).
Στη συνέχεια, εξετάστηκε το ζήτημα της τυχόν υποχρέωσης της Επιτροπής να εκτιμήσει, κατά τον έλεγχο αναλογικότητας του μέτρου, το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που χορηγήθηκε στην SAS, ως μόνης δικαιούχου της ενίσχυσης. Το ΔΕΕ έκρινε ότι σε μέτρο ενίσχυσης υπό τη μορφή εγγυήσεως, το ποσό της χορηγηθείσας στην SAS ενίσχυσης, το οποίο πρέπει να λάβει υπόψη η Επιτροπή, προκειμένου να καθορίσει αν υπάρχει ενδεχόμενη υπεραντιστάθμιση των ζημιών της, αντιστοιχεί, καταρχήν, στη διαφορά μεταξύ του επιτοκίου που μπορούσε να επιτύχει η SAS εξαιτίας του επίμαχου μέτρου ή ελλείψει αυτού, κατά τον χρόνο εκδόσεως της προσβαλλόμενης αποφάσεως. Αντιθέτως, για τον προσδιορισμό αυτόν, η Επιτροπή δεν πρέπει να λάβει υπόψη πιθανό πλεονέκτημα, το οποίο θα μπορούσε εμμέσως να αποκομίσει εντεύθεν η SAS, όπως το προβαλλόμενο από τη Ryanair ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Εξετάζοντας, τέλος, εάν τα επίμαχα μέτρα συνιστούσαν διακρίσεις σε βάρος των ανταγωνιστών της SAS, το ΔΕΕ συμφώνησε με το ΓεΔΕΕ ότι, από τη φύση της, μία ατομική ενίσχυση εισάγει διαφορετική μεταχείριση του δικαιούχου σε σχέση με άλλες επιχειρήσεις που βρίσκονται σε παρεμφερή κατάσταση. Συνεπώς, η χορήγησή της είναι δυνατή, εφόσον πληρούνται οι όροι του άρθρου 107 (2) και (3) ΣΛΕΕ, παρά το ότι μπορεί να εισάγει διακρίσεις. Συνακόλουθα, η συμβατότητα της ενίσχυσης δεν μπορεί να αμφισβητηθεί για λόγους που αφορούν αποκλειστικά τον επιλεκτικό χαρακτήρα της ενίσχυσης ή τη νόθευση του ανταγωνισμού.
Κατόπιν τούτων, και αφού απέρριψε άλλα επιχειρήματα που αφορούσαν την παραβίαση της ελευθερίας εγκατάστασης, της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών και της υποχρέωσης αιτιολογίας, το ΔΕΕ απέρριψε τις αιτήσεις αναιρέσεως.