Έγγραφα εργασίας της Επιτροπής στον τομέα των μεταφορών λόγω κορωνοϊού

Η Επιτροπή, προκειμένου να διευκολύνει τα κράτη μέλη κατά τη λήψη μέτρων κρατικών ενισχύσεων λόγω κορωνοϊού, εξέδωσε τρία μη δεσμευτικά έγγραφα εργασίας σχετικά με τους κανόνες που ισχύουν για τη χρηματοδότηση του τομέα των μεταφορών κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού.

Τα έγγραφα αυτά παρέχουν οδηγίες για τα διάφορα μέτρα στήριξης που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κράτη μέλη σύμφωνα με τους κανόνες κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ στο πλαίσιο της πανδημίας του κορωνοϊού για τη στήριξη των αεροπορικών, των θαλάσσιων και των χερσαίων μεταφορών, όπως αναλύεται παρακάτω.

• Αεροπορικές μεταφορές

Η Επιτροπή σημειώνει ότι, ενώ τα επίπεδα της εναέριας κυκλοφορίας έχουν αυξηθεί σε σύγκριση με την άνοιξη του 2020, τα κράτη μέλη ενδέχεται να εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την ανάγκη διασφάλισης της συνδεσιμότητας κατά τη διάρκεια της πανδημίας τόσο για τη μεταφορά επιβατών όσο και για την ασφάλεια του εφοδιασμού βασικών ειδών, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων και των ιατρικών ειδών. Οι επιχειρήσεις που παρέχουν τέτοιες δημόσιες υπηρεσίες μπορεί να περιλαμβάνουν τόσο τους παρόχους υπηρεσιών (π.χ. μια αεροπορική εταιρία που πετά σε ένα νησί) όσο και την απαραίτητη υποδομή (π.χ. ένα αεροδρόμιο που παραμένει ανοιχτό, προκειμένου να διασφαλιστεί η ελάχιστη συνδεσιμότητα). Στο πλαίσιο αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίζουν μέτρα που δεν συνιστούν κρατικές ενισχύσεις, μέτρα που αποτελούν κρατικές ενισχύσεις αλλά απαλλάσσονται από την υποχρέωση κοινοποίησης στην Επιτροπή και μέτρα που αποτελούν κρατικές ενισχύσεις και πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή. Συγκεκριμένα:

α) Μέτρα που δεν αποτελούν κρατική ενίσχυση και δεν χρειάζεται να κοινοποιούνται στην Επιτροπή

i. Γενικά μέτρα: μέτρα που ισχύουν για όλους τους οικονομικούς παράγοντες για τη σταθεροποίηση της οικονομίας, την πρόληψη των κυμάτων ανεργίας και την άμεση ανακούφιση όλων των τομέων (π.χ. επιδοτήσεις μισθών, αναστολή φόρου εταιρειών και ΦΠΑ ή πληρωμές κοινωνικών εισφορών).

ii. Άσκηση δημόσιας εξουσίας: δραστηριότητες έκτακτης ανάγκης λόγω κορωνοϊού που εμπίπτουν στην άσκηση δημόσιας εξουσίας, όπως πτήσεις με σκοπό τον επαναπατρισμό υπηκόων, μεταφορές ατόμων για ιατρικούς λόγους, με στρατιωτικά αεροσκάφη ή παρόμοια.

iii. Μέτρα για την αποζημίωση δημόσιας υπηρεσίας

Τα κράτη μέλη ενδέχεται να επιθυμούν να προστατεύσουν τις αεροπορικές υπηρεσίες οι οποίες, μολονότι δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του κράτους, εξακολουθούν να θεωρούνται ουσιώδεις για την κάλυψη αναγκών που εξυπηρετούν το κοινωνικό σύνολο, οπότε χαρακτηρίζονται ως ΥΓΟΣ. Στον τομέα των αεροπορικών μεταφορών επιβατών, η αποζημίωση ΥΓΟΣ χορηγείται γενικά σε αερομεταφορείς στους οποίους έχει ανατεθεί η παροχή υπηρεσιών αεροπορικών μεταφορών βάσει συγκεκριμένων υποχρεώσεων δημόσιας υπηρεσίας (ΥΔΥ) υπό τους όρους που καθορίζονται στον Κανονισμό 1008/2008 για τους κανόνες εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών στην Κοινότητα.

Έτσι, στην περίπτωση όπου υπήρχε μία σύμβαση για ΥΔΥ σε μια διαδρομή πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας, η οποία όμως δεν χρειάζεται πλέον, ιδίως λόγω εξαιρετικά χαμηλής ζήτησης, των μέτρων περιορισμού των μετακινήσεων και της γενικότερης οικονομικής ύφεσης που προκλήθηκε, τα κράτη μέλη μπορούν, ανάλογα με το εθνικό δίκαιο και τις διατάξεις περί δημοσίων συμβάσεων, είτε να τροποποιήσουν τη σύμβαση εντός των ορίων των Οδηγιών για τις δημόσιες συμβάσεις είτε να καταγγείλουν τη σύμβαση είτε να την αναστείλουν προσωρινά.

Στην περίπτωση της τροποποίησης λόγω κορωνοϊού υφιστάμενης σύμβασης για την παροχή ΥΔΥ που είχε συναφθεί βάσει των άρθρων 17 και 19 του Καν. 1008/2008 και πληρούσε τα κριτήρια Altmark, η Επιτροπή θεωρεί ότι η χρηματοδότηση της ΥΔΥ εξακολουθεί να μην αποτελεί κρατική ενίσχυση, εφόσον το εύρος των τροποποιήσεων είναι ανάλογο προς την ανάγκη μετριασμού των επιπτώσεων της πανδημίας και τo ενδιαφερόμενο κράτος μέλος εξασφαλίζει ότι οι παράμετροι αποζημίωσης και ο μηχανισμός για την αποφυγή υπεραντιστάθμισης εξακολουθούν να ισχύουν.

Περαιτέρω, δεδομένων των εξαιρετικών περιστάσεων που προκύπτουν από την πανδημία του κορωνοϊού, ενδέχεται να είναι απαραίτητο, σε ορισμένες περιπτώσεις και με περιορισμένο πεδίο εφαρμογής, να επιβληθεί μία επείγουσα ΥΔΥ για τη διασφάλιση ελάχιστης συνδεσιμότητας απομακρυσμένων περιοχών ή νησιών των κρατών μελών.

Σύμφωνα με τους γενικούς κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις, τροποποιήσεις υφιστάμενων δημόσιων συμβάσεων είναι δυνατές, εφόσον τηρούνται οι αρχές της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας και περιορίζονται χρονικά στην περίοδο της υγειονομικής κρίσης. Εν προκειμένω, η περίοδος αυτός ορίζεται σε τρεις με έξι μήνες κατ’ ανώτατο όριο.

Βάσει των ίδιων κανόνων, τα κράτη μέλη μπορούν να συνάπτουν νέες συμβάσεις ΥΔΥ για μέχρι σήμερα εμπορικές διαδρομές όπου η κίνηση των επιβατικών αεροπορικών μεταφορών σταμάτησε ξαφνικά λόγω κορωνοϊού και για τις οποίες μπορεί να υπάρχει ανάγκη επιβολής επείγουσας ΥΔΥ, προκειμένου να διασφαλιστεί η ελάχιστη συνδεσιμότητα μιας απομακρυσμένης περιοχής ή νησιού. Η δυνατότητα αυτή πρέπει να αξιολογείται κατά περίπτωση. Σημειώνεται, ωστόσο, ότι τα κράτη μέλη δεν πρέπει να προσφεύγουν σε ΥΔΥ έκτακτης ανάγκης, σε περίπτωση που οι αρμόδιες αρχές είχαν ή έχουν αρκετό χρόνο για να οργανώσουν μια νέα διαδικασία υποβολής προσφορών βάσει του Καν. 1008/2008. Γι’ αυτόν τον λόγο, εξάλλου, υποχρεούνται να αποδεικνύουν ότι υπάρχει ανάγκη για την επιβολή επείγουσας ΥΔΥ λόγω κορωνοϊού και ότι δεν ήταν δυνατόν αυτή να προβλεφθεί και να ανατεθεί βάσει ανταγωνιστικής διαδικασίας. Στην περίπτωση αυτή και εφόσον πληρούνται και τα τέσσερα κριτήρια Altmark, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών κατά τη διάρκεια της πανδημίας (ορισμός της ΥΔΥ, εκ των προτέρων καθορισμός των παραμέτρων κόστους και απουσία υπεραντιστάθμισης), δεν τίθεται ζήτημα κρατικών ενισχύσεων. Επομένως, τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να κοινοποιούν αυτές τις συμβάσεις στην Επιτροπή, αλλά καλούνται να ενημερώσουν σχετικά τη Γενική Διεύθυνση Κινητικότητας και Μεταφορών μετά την επιβολή της ΥΔΥ, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στη διεύθυνση MOVE-PSO@ec.europa.eu.

β) Μέτρα που εμπίπτουν στον ΓΑΚ ή στην Απόφαση ΥΓΟΣ 2012 ή στους Καν. de minimis 1407/2013 και 460/2012 και δεν κοινοποιούνται στην Επιτροπή.

γ) Μέτρα που πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή και θεσπίζονται:

i. βάσει του άρθρου 107 παρ. 2β ΣΛΕΕ,

ii. βάσει του Πλαισίου ΥΓΟΣ 2012,

iii. βάσει του Προσωρινού Πλαισίου 2020 λόγω κορωνοϊού,

iii. βάσει των Κατευθυντηρίων Γραμμών της Επιτροπής για τις αεροπορικές μεταφορές 2014 ή άλλων Κατευθυντηρίων Γραμμών που δεν αφορούν ειδικά τους τομείς των αεροπορικών μεταφορών, όπως οι Κατευθυντήριες Γραμμές διάσωσης και αναδιάρθρωσης μη χρηματοπιστωτικών προβληματικών επιχειρήσεων 2014.

https://ec.europa.eu/competition/state_aid/what_is_new/air_transport_overview_sa_rules_during_coronavirus.pdf

• Θαλάσσιες μεταφορές

Προκειμένου να αποφευχθεί η διακοπή των βασικών υπηρεσιών θαλάσσιων μεταφορών και η διασφάλιση των δραστηριοτήτων των σχετικών παρόχων για το μέλλον, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα για τη στήριξη των ναυτιλιακών εταιριών και των λιμενικών φορέων. Τα μέτρα στήριξης μπορεί να συνίστανται στη χορήγηση δανείων, δημόσιων εγγυήσεων, φορολογικών εκπτώσεων ή αναβολών, και εκπτώσεων ή αναβολής τελών παραχώρησης ή τελών μίσθωσης γης. Τα κράτη μέλη ενδέχεται επίσης να χρειαστεί να επιβάλουν επειγόντως προσωρινές υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας ή/και να συνάψουν δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών, για να αντικαταστήσουν ή να συμπληρώσουν τις υπηρεσίες που προσφέρονταν σε εμπορική βάση πριν από την πανδημία και που καθίστανται πλέον μη διαθέσιμες λόγω των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας που επιβάλλονται από τα κράτη μέλη, με σκοπό την αποφυγή της διασποράς του κορωνοϊού.

Στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών, αυτές οι δημόσιες υπηρεσίες θα μπορούσαν να στοχεύουν στη διασφάλιση βασικών αναγκών συνδεσιμότητας σε όλη την επικράτεια της ΕΕ (π.χ. νησιά, απομακρυσμένες περιοχές κ.λπ.). Τα κράτη μέλη μπορούν να αναθέτουν ΥΔΥ για τη μεταφορά ενός ελάχιστου ποσού εμπορευματικών μεταφορών και επιβατών και να αποζημιώνουν το κόστος της σχετικής ΥΔΥ στις περιπτώσεις και για το διάστημα όπου υφίσταται κενό της αγοράς λόγω της πανδημίας. Βάσει αυτού, η Επιτροπή διέκρινε τα μέτρα που δεν αποτελούν κρατικές ενισχύσεις, καθώς και αυτά που αποτελούν κρατικές ενισχύσεις και υπόκεινται ή απαλλάσσονται από την υποχρέωση κοινοποίησής τους στην Επιτροπή:

α) Μέτρα που δεν αποτελούν κρατική ενίσχυση και δεν χρειάζεται να κοινοποιούνται στην Επιτροπή

i. Γενικά μέτρα.

ii. Μέτρα που εμπίπτουν στην άσκηση δημόσιας εξουσίας: δραστηριότητες έκτακτης ανάγκης λόγω κορωνοϊού που εμπίπτουν στην άσκηση δημόσιας εξουσίας, όπως λειτουργία ειδικών διαδρομών με σκοπό τον επαναπατρισμό υπηκόων, τη μεταφορά ατόμων για ιατρικούς λόγους, στρατιωτικές δραστηριότητες.

iii. Μέτρα για την αποζημίωση δημόσιας υπηρεσίας που δεν αποτελούν κρατική ενίσχυση.

Ο τρόπος με τον οποίο τα κράτη μέλη μπορούν να επιβάλλουν ΥΔΥ κατά τη διάρκεια της πανδημίας διαφέρει ανάλογα με τις εξής δύο περιπτώσεις: (1) εάν για την εκτέλεση συγκεκριμένης διαδρομής υπήρχε ήδη ανατεθειμένη συγκεκριμένη ΥΔΥ πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας ή (2) εάν μια τέτοια διαδρομή λειτουργούσε προηγουμένως σε εμπορική βάση, η οποία όμως έχει πάψει πλέον να εξυπηρετείται λόγω των μέτρων περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού.

Στην πρώτη περίπτωση (υπό 1), η Επιτροπή θεωρεί ότι, σύμφωνα με την Οδηγία 2014/23/ΕΕ για την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης και την Οδηγία 2014/24 για τις δημόσιες προμήθειες, οι υπάρχουσες συμβάσεις και οι συμφωνίες-πλαίσια μπορούν να τροποποιηθούν για αύξηση της κρατικής αντιστάθμισης για την ΥΓΟΣ, λόγω μείωσης των αντίστοιχων εσόδων της, χωρίς νέα διαδικασία σύναψης συμβάσεων, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες Οδηγίες, εφόσον πληρούνται σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

(α) η ανάγκη τροποποίησης προκλήθηκε από περιστάσεις τις οποίες δεν μπορούσε να προβλέψει μια επιμελής αναθέτουσα αρχή·

(β) η τροποποίηση δεν μεταβάλλει τη συνολική φύση της σύμβασης και

(γ) οποιαδήποτε αύξηση της τιμής/αξίας δεν υπερβαίνει το 50% της αξίας της αρχικής σύμβασης ή της συμφωνίας πλαισίου/παραχώρησης. Όταν γίνονται πολλές διαδοχικές τροποποιήσεις, ο περιορισμός αυτός ισχύει για τον προϋπολογισμό κάθε τροποποιητικής σύμβασης.

Στη δεύτερη περίπτωση (υπό 2), προκειμένου να μην τίθεται ζήτημα κρατικών ενισχύσεων και, άρα, να μην απαιτείται κοινοποίηση στην Επιτροπή, θα πρέπει να πληρούνται όλα τα κριτήρια Altmark. Σχετικά, η Επιτροπή με το συγκεκριμένο έγγραφο εργασίας παρέχει σαφείς οδηγίες για το πώς μπορεί να πληρούνται τα κριτήρια Altmark, δεδομένων των εξαιρετικών συνθηκών που προκύπτουν από την πανδημία του κορωνοϊού για όλα τα κράτη μέλη.

Σημειωτέον ότι στον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών, η αποζημίωση δημόσιας υπηρεσίας χορηγείται γενικά σε ιδιοκτήτες πλοίων της ΕΕ που είναι επιφορτισμένοι με την παροχή υπηρεσιών θαλάσσιων μεταφορών βάσει ΥΔΥ ή σύμβασης δημόσιας υπηρεσίας, ή σε φορείς εκμετάλλευσης λιμένων για υπηρεσίες διαχείρισης λιμενικών υποδομών που χαρακτηρίζονται ως ΥΓΟΣ.

Η Επιτροπή σημειώνει ότι μία αποκλειστική ΥΔΥ έκτακτης ανάγκης υπέρ ενός μεμονωμένου φορέα εκμετάλλευσης δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν ήδη άλλοι φορείς στην αγορά και όπου οι ευέλικτοι κανόνες της ΕΕ για τις δημόσιες συμβάσεις σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης είναι προφανώς επαρκείς και κατάλληλοι για τη σύναψη μιας σύμβασης δημόσιας υπηρεσίας μέσω ανταγωνιστικής διαδικασίας. Η σύμβαση πρέπει να έχει περιορισμένη διάρκεια, ενώ θα μπορεί να παραταθεί μία φορά μόνο και για περίοδο τριών μηνών, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή η παράταση δικαιολογείται από την εξέλιξη της πανδημίας και είναι σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας. Σε κάθε περίπτωση, η διάρκεια και το εύρος οποιασδήποτε σύμβασης δημόσιας υπηρεσίας δεν πρέπει να εμποδίζει την επανεκκίνηση της αγοράς. Η σταδιακά αυξανόμενη ζήτηση επιβατών μπορεί να αποτελεί ένδειξη ότι δεν δικαιολογείται η σύναψη σύμβασης παροχής υπηρεσιών από έναν μεμονωμένο αερομεταφορέα.

β) Μέτρα που εμπίπτουν στον ΓΑΚ ή στην Απόφαση ΥΓΟΣ 2012 ή στους Καν. de minimis 1407/2013 και 460/2012 και δεν κοινοποιούνται στην Επιτροπή.

γ) Μέτρα που πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή και θεσπίζονται:

i. βάσει του Προσωρινού Πλαισίου 2020 λόγω κορωνοϊού,

ii. βάσει του άρθρου 107 παρ. 2β ΣΛΕΕ,

iii. βάσει του Πλαισίου ΥΓΟΣ 2012 ή

iv. βάσει των Κατευθυντηρίων Γραμμών για τις θαλάσσιες μεταφορές 2014 ή άλλων Κατευθυντηρίων Γραμμών που δεν αφορούν ειδικά τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών, όπως οι Κατευθυντήριες Γραμμές διάσωσης και αναδιάρθρωσης μη χρηματοπιστωτικών προβληματικών επιχειρήσεων 2014.

https://ec.europa.eu/competition/state_aid/what_is_new/maritime_transport_overview_sa_rules_during_coronavirus.pdf

• Χερσαίες μεταφορές

Σε σχέση με τις χερσαίες μεταφορές, η Επιτροπή διέκρινε τις εξής περιπτώσεις μέτρων που μπορούν να θεσπίζουν τα κράτη μέλη κατά τη διάρκεια του έκτακτου γεγονότος της πανδημίας του κορωνοϊού:

α) Μέτρα που δεν αποτελούν κρατική ενίσχυση και δεν χρειάζεται να κοινοποιούνται στην Επιτροπή, όπως i. γενικά μέτρα, ii. μέτρα που εμπίπτουν στην άσκηση δημόσιας εξουσίας και iii. ενισχύσεις de minimis βάσει του Καν. 1407/2013.

β) Μέτρα για την αποζημίωση δημόσιας υπηρεσίας που δεν χρειάζεται να κοινοποιούνται στην Επιτροπή. Εν προκειμένω, η Επιτροπή διέκρινε δύο ειδικότερες περιπτώσεις:

i. Τροποποίηση υφιστάμενων συμβάσεων ή θέσπιση νέων που καλύπτονται από το άρθρο 5 του Καν. 1370/2007.

Οι παρούσες συνθήκες λόγω κορωνοϊού μπορούν να δικαιολογήσουν την προσωρινή αναστολή ή προσωρινή αναθεώρηση των συμβάσεων παροχής δημόσιας υπηρεσίας, συμπεριλαμβανομένης, για παράδειγμα, της προσαρμογής του όγκου των μεταφορών και των συχνοτήτων των δημόσιων υπηρεσιών στη χαμηλότερη ζήτηση ή την εισαγωγή νέων απαιτήσεων που καθίστανται απαραίτητες λόγω της πανδημίας. Κατά την τροποποίηση των υπαρχουσών συμβάσεων, εξακολουθεί να ισχύει η γενική αρχή ότι οι πάροχοι υπηρεσιών δεν πρέπει να λαμβάνουν υπερβολική αντιστάθμιση.

ii. Τροποποίηση υφιστάμενων συμβάσεων ή θέσπιση νέων βάσει της Οδηγίας 2014/24 για τις δημόσιες συμβάσεις και την Οδηγία 2014/23 σχετικά με την ανάθεση συμβάσεων παραχώρησης.

Ειδικότερα, οι νέες δημόσιες συμβάσεις για την παροχή υπηρεσιών μεταφοράς επιβατών με λεωφορείο ή τραμ που συνάπτονται σύμφωνα με τις διαδικασίες που προβλέπονται στις εν λόγω Οδηγίες αρκεί να συμμορφώνονται και με τους όρους του Καν. 1370/2007, ώστε να μην υπόκεινται στην υποχρέωση κοινοποίησης στην Επιτροπή.

Ενώ, για τη σύναψη νέων δημόσιων συμβάσεων για την παροχή υπηρεσιών σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών λόγω κορωνοϊού βάσει των προαναφερόμενων Οδηγιών δεν τυγχάνει εφαρμογής ο Καν. 1370/2007 και, επομένως, θα πρέπει να τηρούνται όλα τα κριτήρια Altmark, ώστε να μην τίθεται ζήτημα κρατικών ενισχύσεων.

γ) Μέτρα που θεσπίζονται βάσει του Προσωρινού Πλαισίου 2020 λόγω κορωνοϊού ή του άρθρου 107 παρ. 2β ΣΛΕΕ και πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή.

δ) Μέτρα γενικής στήριξης των χερσαίων μεταφορών που θεσπίζονται βάσει των Κατευθυντηρίων Γραμμών για τις σιδηροδρομικές μεταφορές 2014 ή απευθείας βάσει του άρθρου 93 ΣΛΕΕ πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή.

https://ec.europa.eu/competition/state_aid/what_is_new/land_transport_overview_rules_during_coronavirus.pdf